Το Ολοκαύτωμα μέσα από μια οικογενειακή φωτογραφία

Του Ηλία Κοέν

Η οικογένεια Γιόμ-Τοβ στα Ιωάννινα (1930)

"Η ιστορία του Ολοκαυτώματος δεν αφορά μόνο στους Εβραίους, αλλά και σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, για ένα λόγο παραπάνω που το κάνει μοναδικό και του δίνει και μια θλιβερή «πρωτιά»: ήταν η πρώτη και μοναδική φορά μέχρι σήμερα στην Ιστορία μας, όπου η εξόντωση ενός λαού, του Εβραϊκού λαού, έγινε τόσο οργανωμένα κι επικεντρωμένα, δημιουργήθηκε δηλαδή μια ολόκληρη βιομηχανία με διαμετακομιστικές μεθόδους, εργοστάσια εξόντωσης κι ελεγχόμενα αποτελέσματα που αποσκοπούσαν όλα μαζί στην εξολόθρευση ενός λαού. Γι’ αυτό και οφείλουμε στους εαυτούς μας να επαναλαμβάνουμε την ιστορία του Ολοκαυτώματος, για να μη ξεχνάμε όλους τους δικούς μας ανθρώπους, που τυραννίστηκαν και βασανίστηκαν μέχρι θανάτου, να μη ξεχνάμε το πώς «εν μία νυκτί», μια ευνομούμενη δημοκρατία της Δυτικής Ευρώπης μετατράπηκε σε σφαγέα και στυγνό δολοφόνο του δικού μας λαού, αλλά και ολόκληρης της υπόλοιπης Ευρώπης αλλά και το τραγικότερο όλων ίσως: ότι όλα αυτά συνέβησαν στη Σύγχρονη Ιστορία μας, δηλαδή μόλις λίγες δεκαετίες πριν από σήμερα που μιλάμε εδώ. Πράγμα που καταδεικνύει ότι οι δημοκρατίες και ο πολιτισμός που έχει κατακτήσει ο άνθρωπος μέχρι σήμερα, απέχουν ακόμη πολύ από την ωριμότητα, δυστυχώς...
        Καθώς οι νεότερες γενιές μας προχωρούν στα πράγματα, είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ να απαντηθούν κάποια πολύ σημαντικά ερωτήματα:
1. Τι είναι το Ολοκαύτωμα για τον Εβραϊσμό και για τους νέους Εβραίους σήμερα;
2. Και πως θα διαχειριστούμε το Ολοκαύτωμα σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο;

        Το Ολοκαύτωμα αποτελεί την πιο σύγχρονη και ενορχηστρωμένη επίθεση κατά του απανταχού Εβραϊσμού και συμπυκνώνει σε ένα μόνο γεγονός και μία μικρή χρονική περίοδο, ολόκληρη σχεδόν την ιστορία του λαού μας: ήμασταν πάντα κυνηγημένοι και δυστυχώς εξακολουθούμε να είμαστε κυνηγημένοι ακόμη και μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερα μάλιστα στην Ελλάδα μας, δεν υπάρχει καμία εβραϊκή οικογένεια που να μη μετράει θύματα και βασανιστήρια από τα στρατόπεδα του Ναζισμού. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί και η δική μου οικογένεια. Από την πλευρά του πατέρα μου, υπάρχει μια οικογενειακή φωτογραφία-κειμήλιο, από την πλευρά της γιαγιάς μου Άννας, τραβηγμένη λίγο πριν τον Πόλεμο: 14 μέλη της οικογένειας – πλην της γιαγιάς μου – ποζάρουν εκεί περήφανα στον φακό και στην εποχή, χωρίς να φαντάζονται τίποτα από αυτά που θα μπορούσαν να τους περιμένουν. Λίγα χρόνια αργότερα, με τη λήξη του πολέμου, κανένας άνθρωπος από αυτή τη φωτογραφία δεν ήταν παρών στη ζωή! – Ναι, πολύ καλά ακούσατε: κανένας! Και κάθε μία φορά που παίρνω στα χέρια μου αυτή τη φωτογραφία ανατριχιάζω κι εξοργίζομαι από το πόσο βίαια και άδικα κόπηκε το νήμα της ζωής από αυτούς τους ανθρώπους που βλέπω μπροστά μου ζωντανούς, με τις αξίες τους και τα όνειρά τους να μου μιλάνε ακόμη! – Στενούς συγγενείς μου που δε γνώρισα ποτέ! Από την πλευρά της μητέρας μου, δεν υπάρχει αντίστοιχη φωτογραφία. Υπάρχει όμως μια αλήθεια: ολόκληρη η οικογένεια της γιαγιάς μου Λίζας συνελήφθη από τα Ιωάννινα και οδηγήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι γονείς της γιαγιάς μου δολοφονήθηκαν πριν καλά-καλά επιβιβαστούν στο τρένο. Τα παιδιά της οικογένειας όμως, 3 αγόρια και 3 κορίτσια, μπήκαν στο τρένο. Τα τρία αγόρια δεν επέστρεψαν ποτέ. Για καλή δική μου τύχη όμως, οι τρεις αδελφές επέστρεψαν! Και με όλες τις δυσκολίες της εποχής, κατάφεραν να παντρευτούν και να σταθούν ξανά στα πόδια τους. Από τις τρεις αδελφές όμως, μόνο μία - η δική μου γιαγιά, η Λίζα που όλοι γνωρίσατε - κατάφερε να κάνει παιδιά. Οι άλλες δύο αδελφές, δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν οικογένειες, εξαιτίας των κακουχιών που είχαν περάσει. Και σας ρωτάω το εξής: πόσο τυχερός θα πρέπει να αισθάνομαι σήμερα εγώ, που βρίσκομαι εδώ μετά από όλα αυτά;
        Και που θέλω να καταλήξω με αυτή την οικογενειακή ιστορία που σίγουρα μοιάζει με πολλές άλλες ιστορίες Εβραίων της Ελλάδας και όχι μόνο; Ότι όλοι οι Εβραίοι διατηρούμε ένα πάρα πολύ στενό δεσμό με το Ολοκαύτωμα και με ότι συνέβη σε σχέση με αυτό. Και ο δεσμός αυτός είναι δεσμός αίματος, γιατί το αίμα που κύλησε στα στρατόπεδα και στα κρεματόρια, ήταν το αίμα των οικογενειών μας, δηλαδή αίμα ολότελα δικό μας! Γι' αυτό το λόγο, μέσα στις καρδιές μας, και ασφαλώς μέσα στην καρδιά της νέας γενιάς, το Ολοκαύτωμα δεν μπορεί να έχει αξία μικρότερη από την αξία όλων των ανθρώπων που χάθηκαν, αλλά και όλων αυτών που δεν χάθηκαν και που πάλεψαν σκληρά για να βγούνε νικητές, ώστε να στέκουμε εμείς σήμερα εδώ, τρόπαια ζωντανά και χειροπιαστά αυτής της μεγάλης νίκης τους! Ανάμεσα στους νικητές, μαζί με τη γιαγιά μου Λίζα και τους παππούδες και τις γιαγιάδες πάμπολλων άλλων, δε μπορώ να μη μνημονεύσω και τον πολύ αγαπητό μας κύριο Ντίνο Μάτσα, που είναι ύψιστη χαρά μας και τιμή μας να τον έχουμε πάντα κοντά μας, στην Ισραηλιτική Κοινότητα του Βόλου, Αμέν!
        Με όλα τα παραπάνω νομίζω ότι γίνεται παραπάνω από σαφής η αξία του Ολοκαυτώματος για όλους μας και ιδιαίτερα για τη νέα γενιά που εκπροσωπώ. Και περνάμε έτσι στο αμέσως επόμενο ζήτημα που προκύπτει: αυτό της διαχείρισης του Ολοκαυτώματος σε επίπεδο προσωπικό και συλλογικό.
       Όποιος κατανοεί την έννοια του Ολοκαυτώματος, καταλαβαίνει ότι Ολοκαύτωμα και Εβραϊσμός είναι δύο έννοιες που βαδίζουν μαζί εάν δεν είναι και ταυτόσημες: σε ολόκληρη την ιστορική του διαδρομή ο Εβραϊσμός κυνηγιέται ανηλεώς από Ολοκαυτώματα κι αυτό συμβαίνει σε τέτοιο βαθμό που να φτάνουν να τον χαρακτηρίζουν κι όλας. Και έτσι ακριβώς σκιαγραφείται και το προφίλ του Εβραίου: ποσότητα πάντα αμελητέα σε αριθμό, πλην όμως εξαιρετικά υπολογίσιμη, εξαιτίας του σκληρού και έντιμου αγώνα του, που τον οδηγεί πάντα σε κατακτήσεις. Κι αυτό βάζει κάθε τόσο κι από κάποιο δυνάστη στον πειρασμό να εκτοπίσει με τη βία τον Εβραίο και τον Εβραϊσμό, προκειμένου να καρπωθεί αυτομάτως τις “δάφνες” των κατακτήσεών του. Οι λέξεις-κλειδιά εδώ: λίγοι, υπολογίσιμοι, έντιμοι και αγωνιστές – αιώνια χαρακτηριστικά των Εβραίων. Παρόλα αυτά, ακόμη και σήμερα, παραπάνω από έξι δεκαετίες από το τέλος του Ολοκαυτώματος, του τελευταίου Ολοκαυτώματος για την ακρίβεια, η ιδιότητα του Εβραίου εξακολουθεί να είναι μια υπόθεση καθόλου εύκολη, ιδιαίτερα για όλους εμάς, τους Εβραίους της διασποράς. Αυτή η δυσκολία όμως είναι και που έκανε πάντα τον Εβραίο να ξεχωρίζει. Η γνώση ότι πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια πολλαπλάσια για να φτάσει μέχρι το αυτονόητο, του έδινε πάντα τη δύναμη να ξεπερνάει τη μετριότητα και να βγαίνει μπροστά. Όλα αυτά συνεπάγονται ότι η διαχείριση του Ολοκαυτώματος είναι βαριά και δύσκολα μπορεί να εννοηθεί ή να συνεχιστεί έξω από τον Εβραϊσμό. Γιατί ο Εβραϊσμός δεν είναι μόνο καταγωγή, έστω κι αν απαιτείται μόνο αυτό. Ο Εβραίος και ο Εβραϊσμός είναι μια στάση ζωής που είναι πάντα ταυτισμένη με τη συνειδητή επιλογή του δύσκολου δρόμου!"

Απόσπασμα από την ομιλία στην Ιερά Συναγωγή Βόλου που εκφωνήθηκε στις 18.04.2012 

σ. blogger: Ευχαριστώ τον Ηλία Κοέν για την αποστολή του κειμένου καθώς και για την άδεια ανάρτησης της ομιλίας του στο blog.