Το εικαστικό πρόσωπο της Σίφνου σε τρίπτυχο εκθέσεων

Πλούσιες οι εικαστικές εκδηλώσεις που εγκαινιάζονται λίγο πριν από τον 15αύγουστο στη Σίφνο, με εντυπωσιακότερη αυτήν που τιτλοφορείται «Δωρεές τέχνης προς την Εθνική Πινακοθήκη- 1959-2007 - Επιλογή και εγκαινιάζεται Παρασκευή 10 Αυγούστου στο Παλιό Σχολείο του Κάστρου (σε συνεργασία της Εθνικής Πινακοθήκης ,του Δήμου Σίφνου και του Πολιτιστικού Σύλλογο Σίφνου).

Πρόκειται για την τέταρτη έκθεση μιας «σειράς» με άξονα τα Νέα Αποκτήματα του Μουσείου και τίτλους αντίστοιχα «Νέα Αποκτήματα-1992-2009, Παραστατική Τέχνη» και «Νέα Αποκτήματα-1992-2010, Μέρος δεύτερο : Αφαίρεση - Νέες τάσεις» και «Η αθέατη πλευρά - Σύγχρονη ελληνική τέχνη από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης» που παρουσιάστηκε το 2011.

Εφέτος, η πρώτη δωρεά αφορά το έργο του Βασιλείου, δωρεά του καλλιτέχνη, το 1959 και η τελευταία προέρχεται από τη μεγάλη δωρεά του Δανιήλ, το 2007. Η επιλογή των έργων αφορά κυρίως δωρεές καλλιτεχνών, αλλά και σημαντικά κληροδοτήματα, όπως του Χρήστου Καπράλου, της Νανάς Ησαΐα, της Αγγέλας Νικολάου, και του Σάββα Χαρατσίδη. Κάποια έργα προέρχονται από δωρεές της οικογένειας του καλλιτέχνη, όπως της Ελένης Βακαλό και της Φωτίκας Χατζή-Σικελιώτη. Επίσης, υπάρχουν κάποιες δωρεές του Υπουργείου Παιδείας, όπως ήδη αναφέραμε, ή του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, που αφορά τα έργα του Ανδρέα Βουρλούμη και του Πάρι Πρέκα. Ακόμη, ξεχωρίζουμε και μία δωρεά του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου, σχετικά με το έργο του Δανιήλ Γουναρίδη.

Οι καλλιτέχνες της έκθεσης με αρχαιότερο τον Γιώργο Γουναρόπουλο (1890-1977), είναι κυρίως της γενιάς του 1930, αλλά και της γενιάς του 1960 και 1970 και μόνο νεότερο, τον Γιώργο Κουβάκι (1946). Στη μεγάλη πλειοψηφία πρόκειται για σημαντικούς και γνωστούς καλλιτέχνες, κάποιους λιγότερο προβεβλημένους, ή και αγνώστους με αξιόλογα και ενδιαφέροντα έργα. Από τη γενιά του 1930 συμμετέχουν με έργα οι καλλιτέχνες Λίλη Αρλιώτη (1908-1979), Γιώργος Βακαλό (1902-1991), Σπύρος Βασιλείου (1902-1985), Ανδρέας Βουρλούμης (1910-1999), Αλέκος Κοντόπουλος (1904-1975), Ιφιγένεια Λαγάνα (1915-2004), Νίκος Νικολάου (1909-1986), Αγλαΐα Παπά (1904-1984), Γιώργος Σικελιώτης (1917-1984) και Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (1906-1994). Από τη γενιά του1960 και του 1970 εκπροσωπούνται οι καλλιτέχνες Γιώργος Βακιρτζής (1923-1988), Δανιήλ Γουναρίδης (1934), Δανιήλ (Παναγόπουλος) (1924-2008), Νανά Ησαΐα (1934-2003), Δημήτρης Μυταράς (1934), Πάρις Πρέκας (1926-1999), Παναγιώτης Τέτσης (1925), Αλέκος Φασιανός (1935), Σάββας Χαρατσίδης (1925-1994) και Τζων Χριστοφόρου (1921). Τέλος, η γλυπτική εκπροσωπείται επάξια με το ιδιαίτερο μπρούντζινο γλυπτό του Χρήστου Καπράλου (1909-1993), Ζεύγος μορφών, του 1971.

Το Σάββατο 11 Αύγουστου στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μαριάνθη Σίμου», στον Αρτεμώνα της Σίφνου εγκαινιάζονται δυο εκθέσεις.

Η πρώτη τιτλοφορείται «Η Σίφνος του Νίκου Μουτσόπουλου: η ποίηση στην αρχιτεκτονική» και αφορά τα αρχιτεκτονικά σχέδια και σκαριφήματα του καθηγητή Νίκου Μουτσόπουλου.
H έκθεση είναι σε επιμέλεια του συγγραφέα Γιώργου Λιόλιου (ο οποίος επιμελήθηκε και τη σχετική ειδική έκδοση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ευρασία»).

Θα διαρκέσει ως τις 25 Σεπτεμβρίου και είναι μια πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου Σίφνου σε συνδιοργάνωση της Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολλαπλής Ανάπτυξης του Δήμου Βέροιας, στην αρμοδιότητα της οποίας ανήκει η διαχείριση του Αρχείου του Μουτσόπουλου, που φυλάσσεται στο Διεθνές Ινστιτούτο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής.

Ο σχεδιασμός της αφίσας της έκθεσης καθώς και του εξώφυλλου της έκδοσης ανέλαβε η Ηλέκτρα Γεωργιάδου (ώς λειτουργίας, καθημερινά από τις 19: 00 ως τις 23:00).
Λίγο αργότερα την ίδια ημέρα, στις 20.30 του Σαββάτου 11 Αυγούστου και πάλι στο Πολιτιστικό Κέντρο Σίφνου «Μαριάνθη Σίμου», εγκαινιάζεται έκθεση που παρουσιάζει μαρτυρίες για την οικονομικο-κοινωνική ζωή της Σίφνου κατά το 18ο αιώνα και 19ο αιώνα.

Το υλικό της έκθεσης είναι φωτογραφικές αποτυπώσεις εγγράφων από την οικογενειακή συλλογή της κας Όλγας Καρατζά και αντικειμένων από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη που αφορούν στην καθημερινή ζωή της Σίφνου.

Εκτίθενται, επίσης, κεραμικά από τη Συλλογή Κοσμά Ξενάκη, που ευγενικά παραχώρησε για τις ανάγκες της Έκθεσης το Σωματείο Αγγειοπλαστών Σίφνου.

Την έκθεση, που επιμελούνται η Φανή Μαρία Τσιγκάκου και η Όλγα Καρατζά, θα εγκαινιάσει ο Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη κ. Άγγελος Δεληβοριάς.

Πηγή: Γιάννης Ζουμπουλάκης, Το ΒΗΜΑ 10.08.2012 

Σημείωμα του Επιμελητή

“Δεν είναι πια πατριωτισμός να καταλαμβάνουμε υψώματα με ξιφολόγχες. Σήμερα πατριωτικό είναι κάτι απλό: να αφήσεις τον τόπο που βρήκες, τη φύση, τα μνημεία, στις επόμενες γενεές καλύτερα από ό,τι τα βρήκες”

                                              Νίκος Μουτσόπουλος

Στα υπόγεια του αρχοντικού των Μορδεχάι στην εβραϊκή συνοικία της Βέροιας, που ο Δήμος της Βέροιας μετέτρεψε σε Ινστιτούτο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, φυλάσσεται το ογκώδες αρχείο του καθηγητή, του αρχιτέκτονα, του συγγραφέα, του πολυπράγμονα καλλιτέχνη, του ποιητή της μετροταινίας Νίκου Μουτσόπουλου.

Είχα την χαρά να αναδιφήσω στο τεράστιο αρχείο αυτού του ζωντανού θρύλου της αρχιτεκτονικής, στο υπόγειο του αρχοντικού του παπού-Γιονά Μορδεχάι που κάποτε χρησίμευε ως στάβλος. Ριζόχαρτα, διαφάνειες, φωτογραφίες και βιβλία, συνθέτουν τον μαγικό κόσμο του υπογείου και αναπαριστούν το χαμένο τοπίο της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας, της νότιας Βαλκανικής (από τη Ρουμανία ως την Πελαγονία) αλλά και της Μέσης Ανατολής. Πρόκειται για έναν γεωγραφικό χώρο κυριολεκτικά οργωμένο και χαρτογραφημένο από τη λαχτάρα του Μουτσόπουλου και πολλών φοιτητών του να διασώσουν το χρώμα και τις γραμμές του πολιτισμικού φορτίου του κτισμένου χώρου. Όπως πολύ εύστοχα ειπώθηκε κάποτε «όποια πέτρα και αν σηκώσεις, τη γνωρίζει ο Μουτσόπουλος».

Από το αρχείο του για τη Σίφνο, όπως ανάλογο σε ποιότητα και ποσότητα υπάρχει για πάρα πολλούς νησιωτικούς και ηπειρωτικούς χώρους της Ελλάδας (και όχι μόνον), και το οποίο αριθμεί περί τα ενενήντα και πλέον σχέδια, επιλέχθηκαν τριάντα οκτώ αντιπροσωπευτικά δείγματα, τα οποία διαχωρίστηκαν σε τρεις ενότητες (σπίτια κι εργαστήρια, πλακόστρωτα, διακοσμητικά και αντικείμενα χρήσης).

Ξέχωρα από αυτά εκτίθενται και έξη σκαριφήματα τα οποία είχαν συμπεριληφθεί στην έκδοση μερικών έργων από τη διαδρομή του Μουτσόπουλου ως ζωγράφου και την οποία είχε επιμεληθεί και εκδώσει ο ποιητής και εκδότης της Διαγωνίου Ντίνος Χριστιανόπουλος με τον τίτλο Αναμνήσεις που εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1976.

Ο επισκέπτης της έκθεσης έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει την Σίφνο των αρχών της δεκαετίας του ’60 μέσα από τη γεωμετρία των αρχιτεκτονικών σχεδίων, τα οποία αποτυπώνοντας την αδιατάρακτη τότε ακόμα Σίφνο δίδουν μία εικόνα των όψεων, των κατόψεων και γενικά των μορφών του δομημένου τοπίου του νησιού. Από το Φάρο ως το Βαθύ και τον Πλατύ Γιαλό, και από το Κάστρο ως τα Εξάμπελα και τις Καμάρες.

Το «Αρχείο της Σίφνου» αριθμεί μια ευάριθμη παραγωγή αποτυπώσεων: όψεις, κατόψεις και τομές από σπίτια, οικιστικά μέτωπα κι εκκλησίες, πλακόστρωτα, τσικαλαριά, παραδοσιακούς μηχανισμούς, κινητά και διακοσμητικά στοιχεία. Ευτυχώς η Σίφνος διατηρεί ακόμα πολλά από τα μορφολογικά ιδιότυπα της, ωστόσο το «Αρχείο της Σίφνου» του Μουτσόπουλου αναδεικνύει αρχιτεκτονικές μορφές, τύπους και διακοσμήσεις μιας εποχής που δεν πρόφθασε να αλλοιώσει ο «τουριστικός μανιερισμός» του σύγχρονου αρχιτέκτονα.

Το «Αρχείο της Σίφνου» και συνολικά το «Αρχείο Μουτσόπουλου» είναι ένα ταξίδι στο χρόνο και αποτελεί κληρονομιά για τις νεότερες γενιές αρχιτεκτόνων, ως ένας οδηγός αρχιτεκτονικής επιβίωσης σε μια ομογενοποιημένη μορφή αστικού-ημιαστικού-αγροτικού χώρου. Κουβαλάει το ύφος και το ήθος του σεβασμού στην παραδοσιακή μαστοριά, μακριά από τις εκζητήσεις και τα κλισέ της σύγχρονης αρχιτεκτονικής βιομηχανίας.  «Ο καθηγητής σκιτσάριζε με την ψυχή του την ίδια και δίδαξε στους αρχιτέκτονες να σκέφτονται και με το χέρι, θεωρώντας το επέκταση του εγκεφάλου, αλλά και θεωρώντας ότι η διαδικασία τέλεσης του αρχιτεκτονικού έργου δεν είναι πράξη που θέλει διαβήτη και μαθηματικά μόνο» είχε πει για τον Μουτσόπουλο ο μαθητής του αρχιτέκτονας Πάνος Θεοδωρίδης.

Ο Μουτσόπουλος δεν υπακούει στις φόρμες αλλά τις σέβεται ως αρχέγονη μαγιά. Τις αναπαράγει δίχως να τις αντιγράφει. Είναι πιστός στο πρότυπο, ανιχνεύοντας την πέτσα – την πατίνα του κτισμένου η οποία αφηγείται αρχαίες, βυζαντινές και οθωμανικές ιστορίες, και γίνεται ο ίδιος ένας αφηγητής.

Ο Νίκος Μουτσόπουλος με το πλούσιο για τη Βέροια έργο του, σε διαφάνειες, φωτογραφίες και κείμενα, μου σύστησε την πόλη μου ή αλλιώς ειπωμένο μου ξανασύστησε μια Βέροια που αγνοούσα. Και του είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Χωμένος στα υπόγεια του υπέροχου αρχοντικού όπου στεγάζεται το αρχείο του και αναζητώντας τα κομμένα νήματα με την αρχιτεκτονική μνήμη της εβραϊκής συνοικίας, μέσα από τις διαφάνειες και τα σκίτσα, ανακάλυψα μια υπέροχη Σίφνο, τόσο οικεία αλλά και τόσο άγνωστη.

Η τρυφερή σχέση μου με το νησί με παρότρυνε στην ιδέα να βγάλω από την αφάνεια το πλούσιο υλικό και να δώσω την ευκαιρία στο Μουτσόπουλο να συστήσει ή να ξανασυστήσει τη Σίφνο. Ήθελα πρώτα απ΄ όλα να το μοιραστώ με τους Σιφνιούς και όλο εκείνο τον κόσμο που αγαπάει μια ποίηση αλλιώτικη - σαν αυτή που «σχεδιάζει» ο Μουτσόπουλος. Ο Μουτσόπουλος είναι όλες οι «παρηχήσεις» της artes poetica: οι λέξεις art, τέχνη, τεχνική, αρχιτεκτονική, συναθροίζονται γύρω από το μεράκι, το όραμα και το πενάκι ενός αρχιτέκτονα ποιητή. Αυτόν που αριστοτεχνικά περιγράφει ένας άλλος ποιητής, ο Σούλης Λιάκος στον «Ποιητή»:

Όταν ακολουθείς το αέναο φως
όταν κινείσαι μαζί του
είναι ποίηση

Όταν καταγράφεις το στάσιμο φως
το σχηματοποιημένο
γράφεις ποιήματα μόνο

Δεν είναι ποιητής ο λεξιγράφος της μέλλουσας στάχτης
του σχηματοποιημένου

αλλά ο ακολουθών
το διαρκώς σχηματιζόμενο φως

 

   Γιώργος Λιόλιος

                                                                                                                                         Συγγραφέας

Υστερόγραφο του επιμελητή: Για την υλοποίηση της ιδέας να εκτεθεί το υλικό από το «Αρχείο Μουτσόπουλου» στη Σίφνο, νοιώθω την βαθιά υποχρέωση να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου και ιδιαίτερα την καλή φίλη και πρόεδρο του Συλλόγου Μαρία Ναδάλη, για την πρόθυμη και ενθουσιώδη ανταπόκριση στην πρόταση. Την ΚΕΠΑ του Δήμου Βέροιας και προσωπικά τον πρόεδρο της Γιώργο Μιχαηλίδη για την υποστήριξη της ιδέας και την άδεια για τη διάθεση του υλικού. Την αρχιτέκτονα Ντιάνα Βαφείδου, για τις χρήσιμες υποδείξεις της, και την Μανή Παπαδοπούλου, υπάλληλο της ΚΕΠΑ, για τις διευκολύνσεις που μου παρείχε. Την Ηλέκτρα Γεωργιάδου, πάντα αέρινη, που επιμελήθηκε του δημιουργικού της έκθεσης καθώς και τον εκδότη Φαίδονα Κυδωνιάτη και τις εκδόσεις Ευρασία που επιμελήθηκαν τη συνοδευτική έκδοση για το δεύτερο κοινό μας ταξίδι στη Σίφνο.